سوگ از دید گاه روانشناسی و روشهای مواجهه با ان

در جریان از دست دادن فردی که به او علاقمندیم، عواطف و احساسات بسیاری برانگیخته می‌شوند.

مراحل دوران سوگ

دکتر الیزابت کوبلر در 1969 برای دوران سوگ مراحلی را عنوان کرد. این تقسیم بندی بر مبنای تجارب وی با مریضان سرطانی بوده که به نظر بسیاری از روانشناسان در خصوص افراد سوگوار نیز مصداق دارد. این مراحل عبارتند از:

1. انکار و دوری گزینی: فرد در ابتدا ممکن است وقوع چنین فاجعه ای را انکار کند. این مرحله ممکن است بسیار کوتاه یا طولانی باشد. در این مرحله، فرد اغلب گوشه‌گیر گشته و خود را از روابط اجتماعی کنار می کشد. (مثلاً وقتی به شخص خبر میرسد که یکی از اعضای فامیل فوت کرده،و یا به بیماری لاعلاجی دچار شده و.. برایش بسیار مشکل است که این موضوع را باور کند)

2. خشم: در این مرحله فرد مصیبت دیده نسبت به خود، فرد از دست رفته، یا همه‌ی جهان احساس خشم و عصبانیت می کند (چرا همچو کاری شد؟ چرا من باید عضو خانواده خود را از دست بدهم؟ چرا من..... ؟)

3. چانه‌زنی و میل به دیدار یا جستجوی فرد از دست رفته، از دیدگاه جان بالبی این مرحله با اشتغال ذهنی در باره فرد از دست رفته و جستجو و یادآوری خاطرات وی همراه است. (اگر پدرم/برادرم/زنم/دوستم زنده بماند، از او بهتر نگهداری میکنم، دوست بهتری میشوم، از او معذرتخواهی میکنم. خدایا یک شانس دیگر به من بده و..)

4. افسردگی: در این مرحله اندوه و مصیبت ممکن است به صورت احساس افسردگی، بی تفاوتی، و بی حسی (کرختی) در فرد ظاهر شود. (زندگی بی حاصل است. کاش زنده نمی‌بودم و این روز را نمی‌دیدم!)

5. پذیرش/قبول: زمانی است که از ماتم، خشم، و اندوه فرد به تدریج کاسته می شود و او شروع به پذیرش واقعیت موجود می کند. (همه‌ی ما می‌میریم. مرگ جزیی از زندگی ماست. عزیز ما از دست رفت، ولی امیدوارم در دنیای دیگر آرام باشد)

 سوگواری و استرس

تجربه احساسات پیچیده نظیر خشم، غم، تنهایی، رنج، شرم، اضطراب، و گناه نزد افراد سوگوار امری شایع است، که می تواند فشار روانی فراوانی را موجب شود. نکته اینجاست که انکار این احساسات و اجتناب از دیدن آنها به مراتب استرس بیشتری را نسبت به رویارویی با آنها به جسم و ذهن تحمیل می کند. توصیه مثبت اندیشی و فراموش کردن یا نادیده گرفتن احساسات منفی به فرد مصیبت دیده ممکن است به تلاش وی برای پنهان کردن یا انکار این عواطف منجر شود و فرایند طبیعی التیام را به تعویق بیاندازد. (به عبارت دیگر، نیازی نیست که برای فرد سوگوار بسیار تاکید کنیم که مثبت بیاندیشد و غم و ناراحتی خود را پنهان کند، چون این خود می تواند دوران سوگواری را طولانی تر کند).

.

یک انسان بهنجار و سازگار بعد از ۴ تا ۶ هفته دوره سوگ ، رفته رفته به شرایط بهنجار زندگی برمی‌گردد و روند زندگی را از سر می‌گیرد.

تفاوت سوگ و افسردگی:

فردی که در سوگ به سر میبرد، ممکن است بسیاری از نشانه های افسردگی را نشان دهد حال آنکه سوگ برخلاف افسردگی به عنوان یکی از اختلالات روانی دسته بندی نمی شود. سوگ معمولی  پاسخ طبیعی و سالم به یک مصیبت است و نه بیماری و تنها وقتی بیماری محسوب می شود که تبدیل به pathologic grief شود. سوگ گرچه دردناک است ولی هدف تطابقی دارد.

 انجمن روانپزشکان امریکا به عنوان یک قاعده کلی اظهار می کند که فرد سوگوار در حالت عادی نیازی به مصرف داروهای ضد افسردگی ندارد. فقط در صورت لزوم می توان داروهای خواب آور ضعیفی در صورتیکه خواب بیمار خوب نباشد برای بهبود خواب بصورت موقتی برای وی تجویز کرد.

وقتی سوگ برای مدتی طولانی به صورت مخرب و ناتوان کننده ادامه یابد (به خصوص در افرادی که سابقه افسردگی داشته و فاقد حمایت های اجتماعی مطلوب باشند) ممکن است خطر بیماری افسردگی را تشدید کند که در این صورت دریافت کمک های تخصصی ضروری است.

 علایم هشدار دهنده افسردگی در شخص سوگوار

–        افکار خودکشی

–        احساس عمیق گناه یا بی ارزش بودن

–        کندی کلام و حرکات جسمی

–        اختلال در عملکرد فرد در خانه، مدرسه، یا محل کار و بی توجهی به نظافت شخصی

–        بی علاقگی نسبت به فعالیت هایی که قبلا برای فرد لذتبخش بودند

–        کاهش یا افزایش وزن به طور چشمگیر و به هم ریختن الگوی خواب

–        روی آوردن به مواد مخدر و الکول

–        علائم جسمی

–        توهم در خصوص متوفی  (مثلاً متوفی را در بیداری می‌بیند، یا صدایش را می‌شنود)

توصیه هایی برای پیشگیری از تبدیل سوگ معمولی به سوگ پاتولوژیک:

–        احساسات و عواطف خود را به هر طریقی که می توانید ابراز کنید و در باره فرد از دست رفته با دیگران صحبت کنید و غم سنگین خود را بیرون بریزید. اگر دوست دارید می توانید  احساسات خود را بنویسید و مطالبی که می خواستید به فرد از دست رفته بگویید و هیچ گاه فرصت آن را نیافتید به روی کاغذ بیاورید.

–        چیزی به یاد او درست کنید و اگر با او علایق مشترکی داشتید آن کارها را پی بگیرید.

–        به سلامت جسمی خود اهمیت دهید. خواب و استراحت کافی، تغذیه مناسب و ورزش روزانه خود را جدی بگیرید. از روی آوردن به الکل و مواد مخدر جداً خودداری کنید چون فقط باعث طولانی تر شدن این مرحله می شود.  رویارویی مستقیم با این درد بیشتر از فراموش کردن آن از طریق پناه بردن به این گونه مواد کارایی دارد.

–        به دیگران  اجازه ندهید برای عواطف و احساسات شما تعیین تکلیف کنند . بپذیرید که می توانید از فرد از دست رفته عصبانی باشید،  و می توانید هر آنقدر که نیاز دارید گریه کنید.

–        به یاد داشته باشید که بهبود آثار عاطفی نیاز به زمان بسیار دارد و انتظار نداشته باشید که به سرعت به وضعیت سابق برگردید.

_زمانی را برای کارهای شخصی مانند رسیدگی به بهداشت و مراقبت شخصی خود اختصاص دهید.

_ به خود سخت نگیرید و به دلیل عصبی و پرخاشگر‌‌بودن خود را سرزنش نکنید.

_ ارتباط خود را با اطرافیان حفظ کنید و با بستگان و کسانی که همدرد شما هستند، در تماس باشید.

_احساسات و عواطف خود را از هر طریقی که می‌توانید ابراز کنید و اگر دوست دارید و می‌توانید بنویسید، نقاشی کنید، گریه کنید، دعا کنید، عصبانی شوید، داد بزنید و غم سنگین خود را بیرون بریزید.

_لوازم شخصی و یادگاری‌هایی از فرد یا افراد از دست داده را نگه دارید و همراه خود داشته باشید. اگر باعث تسکین شما می‌شود می‌توانید با فرد از دست‌رفته صحبت کنید و برای وی نامه بنویسید یا برایش دعا کنید.

_ زندگی شما پس از این اتفاق تغییر خواهد کرد. از نظر روحی خود را برای این تغییر آماده کنید.

_تا مدت‌ها شما در وضعیت بحرانی به سر خواهید برد. این بحران ممکن است عوارضی را در زندگی شما ایجاد کند؛ مثل مشکلات مالی و خانوادگی و… این عوارض و مشکلات ممکن است گذرا باشد و با تدبیر درست حل شود، بنابراین از گرفتن تصمیمات مهم برای آینده مانند رها کردن کار، انتخاب محل جدید زندگی و مهاجرت خودداری کنید.

_ حادثه تلخی که پشت سر گذاشته‌اید، ممکن است عوارض روانی و رفتاری خاصی را به دنبال داشته باشد لذا اگر احساس می‌کنید قادر به مقابله با این مشکلات نیستید، به متخصص مراجعه کنید.

 نکاتی در مورد حمایت از شخص سوگوار: 

ملیندا اسمیت معتقد است مهمترین عامل برای التیام سوگواری حمایت دیگران است و توصیه می کند حتی چنانچه فرد اغلب عادت به ابراز احساسات و عواطف خود با دیگران ندارد، مهم است تا در باره مصیبت پیش آمده و احساسات خود صحبت کند و آنها را در خود نریزد. این حمایت می تواند از طرف دوستان و خویشاوندان، مجامع مذهبی یا عقیدتی، گروه های حمایتی، مشاور روانی یا سایر متخصصان تامین شود.

جلین جیف تاکید می کند مهمترین کاری که شما به عنوان یک دوست می توانید انجام دهید آن است که فقط در کنار فرد سوگوار بمانید. ممکن است دقیقاً ندانید چه بگویید یا چه کاری انجام دهید، این چندان مهم نیست. اجازه ندهید این احساسات مانع حضور شما در کنار فرد سوگوار شود. حمایت شما در این دوران بیش از هر زمان دیگری ضروری است. مهم آن است که بدانید شما قرار نیست راه حلی برای مشکلات او بیابید یا به سوال هایش پاسخ دهید، بلکه فقط باید گوش شنوایی برای او باشید، بدون آنکه بخواهید

حضور خود را به وی تحمیل کنید.

احساس گناه یکی از مهم ترین مسایلی است که فرد سوگوار به دلیل آنچه کرده یا نکرده است با آن روبه روست. در چنین مواقعی شما می توانید به او اطمینان دهید که به باور شما او آنچه را که در آن شرایط از دستش بر می آمده به ذهنش میرسیده یا احساس میکرده انجام داده است. مراقب باشید سوالهای شما ناشی از کنجکاوی نباشد بلکه فقط مشوقی باشد برای آنکه او بتواند در باره احساسات خود به راحتی صحبت کند، با اطمینان از اینکه شما او را مورد قضاوت قرار نمی دهید.

 آنچه باید در برخورد با شخص سوگوار دانست:

–        به او نشان دهید که دوستش دارید، نگرانش هستید، و برای شنیدن حرفهایش آماده اید.

–        در کنار او بنشینید، او را در آغوش بگیرید و به او دلگرمی بدهید.

–        در باره فرد از دست رفته صریح و مستقیم صحبت کنید.

–        اگر احساس می کنید نیاز به گریه دارید، خودداری نکنید.

–        در باره پیامدهای آنچه پیش آمده سوال نکنید، اما به حرفهای او در این زمینه گوش دهید.

–        از پند و اندرز دادن یا ارایه راه حل های سریع خودداری کنید.

–        درد و اندوه او را کوچک جلوه ندهید.

_ به افراد اجازه بدهید در صورت امکان جنازه عزیزانشان را ببینند.

_ فرصت سوگواری و گریه و زاری را برای داغداران فراهم کنید

_ سعی کنید افراد مصیبت دیده را دور هم جمع کنید تا با هم عزاداری کنند.

_ به فرد اجازه و فرصت صحبت کردن بدهید ولی در صورت تمایل نداشتن وی را مستقیما وادار به صحبت نکنید.

_ از سکوت نهراسید، اما بتدریج و آرام سعی کنید به بهانه‌های مختلف به افراد ساکت نزدیک شوید ابراز حمایت و کمک کنید یا از آنها در کارها کمک بخواهید.

_ بازماندگان (بویژه در حوادث) بیشتر نیاز دارند داستان فاجعه را بارها و بارها بازگو کنند. شما می‌توانید با سوالات بجا و مناسب و با استفاده از روش‌های مناسب گوش دادن مثل توجه کردن، نگاه کردن و تکرار جملات، این فرآیند و تخلیه هیجانی آنها را ادامه دهید.

_ از دادن قول و وعده‌های بیجا بشدت پرهیز کنید. بهترین جمله می‌تواند این باشد «درست است که اوضاع مثل سابق نخواهد شد، ولی مثل الان هم نمی‌ماند.»

_ داغدیدگان ممکن است احساسات و واکنش‌های مختلف و گاه عجیبی نشان دهند. تمام این احساسات و واکنش‌ها را بپذیرید و عکس‌العمل منفی نشان ندهید.

_ سعی کنید از وابسته شدن فرد به خودتان جلوگیری کنید.

_ شرکت در مراسم مذهبی و دعا در حفظ سلامت روانی حادثه دیدگان نقش بسزایی دارد.

_ افراد خانواده و بخصوص کودکان را تا حد امکان از همدیگر جدا نکنید.

 سوگواری در موارد خودکشی:

خودکشی یک فرد ترس‌ها، شک‌ها، و سوالات دردناکی را در نزدیکان وی بر می‌انگیزد. به خصوص اینکه در بعضی فرهنگ‌ها اقدام به خودکشی عملی نادرست تلقی می شود. نزدیکان این افراد همواره به نوعی خود را گناهکار احساس می کنند و از قضاوت دیگران نسبت به خود بیمناک هستند. احساس شکست، شرمساری، و سرزنش غم از دست دادن را سنگین‌تر و رویارویی با آن را به مراتب دشوارتر می‌کند.

جین سگال به افرادی در این شرایط موارد زیر را توصیه می کند:

–        بجای مشغول نگهداشتن ذهن تان به تصوراتی که در باره خودکشی وجود دارد، بیشتر روی بهترشدن خود تمرکز کنید.

–        خودکشی شخص از دست داده را هر قدر هم که برایتان سخت باشد، پنهان نکنید. اگر سعی کنید که خودکشی او را به صورت یک راز حفظ کنید، قادر نخواهید بود تا آزادانه در باره آن صحبت کرده و راه درمان خود را سد می کنید.

–        در باره فرد از دست رفته با دوستان و اعضای خانواده صریح و روشن صحبت کنید تا همه بتوانند احساس خود را در این زمینه بیان کنند.

–        می توانید به یاد عزیزی که از دست داده اید کاری نیک برای دیگران انجام دهید.

–        احساس گناه را از خود دور کنید، چون خودکشی می تواند علل متفاوت و پیچیده ای داشته باشد و بسیاری از مواقع حتی متخصصان نیز به سختی می توانند به این افراد کمک کنند.

–   بهتر است برای گرفتن کمک بیشتر به مشاور مراجعه کنید.